Còn có tên là viên cây sâm , dã nhân sâm korea được bào chế từ nhân sâm
Tên khoa học Panax ginseng c. A. Mey. (P. schinseng Nees.)
Thuộc họ Ngũ gia bì Araliaceae.
Tên giá nhân sâm do vị thuốc giống hình con người . Tên Panax do chữ Hy Lạp
pan là tất cả, acos là chữa được, có ý nói vị thuốc chữa được mọi bệnh tật ,
ginseng và schinseng là phiên âm chữ nhân sâm korea .
Mặc dầu vị nhân sâm giá rẻ hiện nay ta vẫn còn phải nhập nhưng công dụng quá
phổ biến, nhiều con người lầm với một số cây ta có. Liên Xô cũ, Trung Quốc,
Triều Tiên đều đã giúp ta hạt giống và mầm để thí nghiệm trồng thử cho nên lưu ý
chúng tôi giới thiệu ở hiện tại để tránh nhầm lẫn và để cố gắng đặt vấn đề di
thực được nhân sâm korea .
1. nhân sâm chính hãng mọc hoang:
Panax ginseng c. A. Mey. forma sylvestrc Chao et Shih.
2. nhân sâm trồng:
Panax ginseng c. A. Mey. forma sativum. Chao et Shih.
A. Mô tả cây nhân sâm
Cây nhân sâm hàn quốc là một cây sống lâu năm, cao chừng 0,6m. Rễ mẫm thành củ to. Lá mọc vòng, có cuống dài, lá kép gồm nhiều lá chét mọc thành hình chân vịt. Nếu cây mới được một năm (nghĩa là sau khi gieo được 2 năm) thì cây chỉ có 1 lá với 3 lá chét, nếu cây nhân sâm được 2 năm cũng chỉ có 1 lá với 5 lá chét. Cây giá nhân sâm 3 năm có 2 lá kép, cây nhân sâm giá rẻ 4 năm có 3 lá kép, cây giá nhân sâm 5 năm trở lên có 4 đến 5 lá kép, tất cả đều có 5 lá chét (đặc biệt có thể có sáu năm tuổi lá chét) hình trứng, mép lá chét có răng cưa sâu.
Bắt đầu từ năm thứ ba trở đi, cây giá nhân sâm mới cho hoa, kết quả . Hoa xuất hiện vào mùa hạ. Cụm hoa hình tán mọc ở đầu cành, hoa màu tươi sống nhạt, 5 cánh hoa, 5 nhị, bầu hạ 2 núm. Quả mọng hơi dẹt to bằng hạt đậu tươi , khi chín có màu đỏ, trong chứa 2 hạt. Hạt nhân sâm năm thứ 3 chưa tốt. Thường nguời ta bấm bỏ đi đợi cây được 4-5 năm mới để ra quả và lấy hạt làm giống.
B. Phân bố, trồng hái và chế biến
Cây giá nhân sâm mọc hoang và được trồng ở Trung Quốc, Triều Tiên, vùng Viễn Đông của Liên Xô cũ, còn được trồng ở Nhật Bản, Mỹ, nhưng nổi tiếng vẫn là cây sâm Triều Tiên và Trung Quốc.
Riêng hai tỉnh Liêu Ninh và Cát Lâm (miền Đông Bắc Trung Quốc) sản lượng hàng năm lên tới 750.000kg.
Tại Triều Tiên, Khai Thành là nơi trồng nhiều nhân sâm nhất, đã có trên 200 năm kinh nghiệm. Việt Nam tuy dã có thí nghiệm trồng bằng hạt và mầm do các nước bạn Triều Tiên, Liên Xô cũ và Trung Quốc giúp nhưng chưa thành công.
Sau chổ này chúng tôi giới thiệu sơ lược cách trồng và chế biên giá nhân sâm của Khai Thành (Triều Tiên).
1. Chọn hạt giống:
Chọn ở những nhân sâm mọc khoẻ, tốt đã mọc được 4 hoặc 5 năm (vùng Đông Bắc Trung Quốc chọn những cây đã được 5-sáu năm tuổi năm) vì cây 3 năm chưa đủ khoẻ cây, sáu năm tuổi năm vỏ hạt cứng quá làm sao được nảy mầm.
2. Gieo hạt
Hạt thu hoạch tháng 8, cuối tháng 10-11 gieo hạt, tưới uống nước và để nằm dưới đất qua mùa đông có tuyết.
Cuối tháng 4 đầu tháng 5 năm sau, hạt nảy mầm. Tỷ lệ nảy mầm đạt tới 47%. Trong thời gian cây lớn cân lưu ý tưới đều giữ ẩm thích hợp.
3. Đánh cây con đi trồng
Có thể đánh vào mùa thu (cuối tháng 10 đến trung tuần tháng 11) hay vào mùa xuân (đầu tháng 3 đến đầu tháng 4) ngay trong năm đầu sau khi cây nảy mầm. Đánh đi trồng vào mùa xuân thì tốt hơn.
Trong thời gian trồng cần che nắng cho nhân sâm korea , cân lưu ý cho ánh nắng buổi sáng chiếu vào nhiều tránh nắng trưa và chiều.
Phân bón dùng phân sâm tươi và khô rang dầu, không bón thúc bằng phân bắc và nước uống tiểu.
4. Thu hoạch
Sau tuổi thọ 6 năm năm, vào trung tuần tháng 9 và thượng tuần tháng 10 đào củ, chú ý tránh làm rễ bị đứt, không phơi gió, phơi nắng để giữ nguyên độ ẩm trong sâm . Sau đó chia loại sâm tốt để chế hồng sâm hàn , loại kém để chế bạch cây sâm .
5. Chế biến nhân sâm chính hãng thành các loại cao hồng sâm hay riu sâm rất tốt cho sức khỏe
Trên thị trường có nhiều loại nhân sâm do chế biến khác nhau , ở đây chỉ giới thiệu cách chế biến hai loại hồng cây sâm và bạch nhân sâm của Triều Tiên.
Ít nhất 37g, rửa sạch đất từng củ một bằng bàn chải nhỏ, rửa ở dưới nước , để nguyên cả rễ, kể cả rễ nhỏ, rửa như vậy sẽ được cây sâm trắng ngà. Cho vào nồi hấp ở áp lực hơi nước sâm cao 2 atmotphe từ 1 giờ 20 phút đến 1 giờ 30 phút. Nhiệt độ hấp 80-90°C. Sau đó sấy phơi phô ở nhiệt độ 60-7000C (sáu năm tuổi -7 giờ) hoặc ở 50- 60° (8-10 giờ) nên sấy khô hết sức mau.
a)Bạch sâm hàn : Vì sâm hàn này phơi phô và trắng. Những nhân sâm không đủ tiêu chuẩn chế hồng củ sâm thì đem chế bạch sâm hàn .
Trước hết cắt bỏ rễ con, dùng dao tre cạo sạch vỏ mỏng, sau đó phơi nắng cho hơi khô , đem vào sửa thành hình người rồi lại phơi nắng cho khô khén hẳn. Thời gian phơi cả trước lẫn sau hết chừng 7 đên 15 ngày. Sau đó đóng gói như hồng cây sâm . Thường hồng củ sâm được đóng vào hòm gỗ, bạch củ sâm đóng vào hòm giấy.
Gẩn chổ này , tại nhiều nuớc, nhân sâm giá rẻ đã được phát triển bằng nuôi cấy mô để đáp ứng nhu cầu ngày càng lớn về nhân sâm chính hãng .
C. Thành phần hoá học
nhân sâm được nhiều con người nghiên cứu từ lâu. Nhưng hiệu quả còn chưa đáp ứng được đòi hỏi của Các nhà khoa học. Sau đây là một số kết quả :
1. Trong nhân sâm korea có loại saponin sterolic. Hỗn hợp saponin có tên là panaxozit trước chổ này gọi là panaquilon hay panakilon.
2. Chất glucoat hay hỗn hợp glucoat mang tên là panaxin cũng chưa được nghiên cứu sâu. Tmớc hiện tại gọi là gensenin cũng là một loại sapcmin chưa tinh khiết lắm.
3. Ngoài ra còn có một tí ánh dầu 0,055-0,250% làm cho nhân sâm chính hãng có mùi đặc biệt, trong đó chủ yếu là chất panaxen
4. Các vitamin B1 và B2, các mendiataza.
5. Tro chừng 3-7% trong đó có chừng 53% axit photphoric.
tuổi thọ 6 năm . Các tạp chất khác gồm nhựa và chất béo tổng số chừng 1,5%.
Các axit béo gồm hỗn hợp axit paranitic, stearic và linoleic. Hỗn hợp này mang tên axit panaxic.
7. Các chất khác gồm có phytosterin 0,029%- tinh bôt chừng 20%, chất pectin 16-23% và đường 4%. .
8. Mới hiện tại con người ta lại thấy trong nhân sâm giá rẻ có hàm lượng germanium cao cấp .
D. Tác dụng dược lý
Được nhiều con người nghiên cứu và có rất nhiều tài liệu nói đến. Sau đây chúng tôi chỉ tóm tắt một số kết quả :
[LIST=1]
[*]1.Tác dụng trên hệ thần kinh:
[/LIST]
Từ xưa, tại Trung Quốc người ta đã biết thí nghiệm tác dụng làm giảm mệt của nhân sâm korea . Ví .dụ trong Bản thảo cương mục của Lý Thời Trân (thế kỷ thứ 16), có ghi cách thử nhân sâm chính hãng như sau: “Cho 2 con người cùng chạy, một người có ngậm miếng nhân sâm hàn quốc , một người không ngậm, sau khi chạy độ 2 đến 5 dặm con người không ngậm nhân sâm chính hãng sẽ thở mạnh còn người có ngậm nhân sâm hàn quốc vẫn thở như thường”.
Trong các năm 1949-1951 tại Liên xô cũ, Abramôva có thí nghiệm theo phương pháp cho chuột nhắt lội nước sâm thì thấy nhân sâm giá rẻ có tác dụng làm chuột đỡ mệt.
Năm 1947, Lazarev đã nghiên cứu và kết luận rằng nhân sâm korea có tác dụng hưng phấn thần kinh trung ương, sử dụng với liều điều trị có thể làm đỡ mệt, kết hợp hiệu suất công tác, so với thuốc phenamin thì tốt hơn.
Năm 1955, Drake theo phương pháp của Zacuxov đã chứng minh liều điều trị của nhân sâm giá rẻ có khả năng rút ngắn thời kỳ phản xạ tiềm phục của thần kinh và làm mau sự chuyển động của thần kinh.
Nhưng liều dược phẩm cao cấp quá có thể gây hiện tượng quá trấn tĩnh (Chu Nhân-Chu Kim Hoàng, Trung Hoa y học tạp chí, 12-1956).
2. Tác dụng trên huyết áp và tim :
Các nhà nghiên cứu Liên Xô cũ: Burkrat và Xakxopov (1947) và Kixêlev (1948-1959) đã nghiên cứu nứơc sắc và cồn nhân sâm , kết luận rằng tác dụng của dung dịch nuớc và dung dịch rượu nhân sâm korea như sau: Kixêlev dùng dung dịch 5%, 10% và 20% giá nhân sâm tiêm vào tĩnh mạch thỏ và mèo thấy tác dụng hạ huyết áp, nồng độ càng dược phẩm cao cấp tác dụng ức chế trên tim càng mạnh, nhưng nếu nồng độ thấp thì lại co bóp tim mạch và số lần bóp càng nâng , do đó ông đã kết luận rằng nhân sâm hàn quốc có hai hướng tác dụng trên thần kinh thực vật: Liều nhỏ có tác dụng như thần kinh giao cảm, liều lớn có tác dụng như thần kinh phế vị (nerf vague).
3. Tác dụng trên hô hấp :
Năm 1947 Burkrat và Xakxopov đã báo cáo dùng 0,3-0,5ml dung dịch nhân sâm chính hãng 20% tiêm vào tĩnh mạch mèo thấy nhân sâm giá rẻ hưng phấn hô hấp.
Một số nhà nghiên cứu Nhật Bàn và Trung Quốc trước đó đã tiêm vào tĩnh mạch thỏ chất ginsenin thấy liều nhỏ làm kết hợp hô hấp, liều dược phẩm cao cấp có tác dụng ngược lại, nếu tiêm axit panaxic hoặc chất panaxen cũng thấy tác dụng như vậy.
mặt khác ở trên mới chỉ thấy tác dụng khi tiêm còn chưa thấy tài liệu nghiên cứu tác dụng của việc uống nhân sâm korea đối với hô hấp.
4. Tác dụng đối với chuyển hoá cơ bản:
Năm 1922 hai tác giả Nhật Bản: Hà Bộ Thắng Mã và Nại Đằng Hệ Bình đã nghiên cứu tác dụng của bột giá nhân sâm và chất tan trong cồn của nhân sâm korea (uống và tiêm) đối với bệnh huyết đường quá cao cấp nhân tạo trên thỏ, đều thấy có tác dụng rõ rệt làm hạ mức huyết đường xuống.
Năm 1954 và 1956 một số tác giả Trung Quốc cũng xác nhận trong Trung Hoa nội khoa tạp chí và Trung .Hoa y học tạp chí tác dụng hạ huyết đường của nhân sâm .
Trên lâm sàng con người ta đã thấy (Khâu Thần Ba, 1955) rằng nếu sử dụng nhân sâm hàn quốc chung với insulin thì có thể giảm bớt lượng insulin, thời gian hạ huyết đường được kéo dài hơn và chữa được bệnh tật tiểu đường.
5. Tác dụng đối với sự sinh trưởng và phát dục của động vật (bạch cầu lạnh hoặc bạch cầu nóng, côn trùng)
Cho uống hay tiêm thuốc chế bằng giá nhân sâm hoặc các chất lấy từ giá nhân sâm trên một số động vật so sánh với động vật không sử dụng nhân sâm , thấy trọng luợng con vật nâng cao lên, thời gian giao cấu của con vật kéo dài, hiện tượng tình dục xuất hiện rõ rệt.
sáu năm tuổi . Tác dụng đối với sức chống đỡ mắc bệnh :
Những thí nghiệm của Daugolnikov (1950- 1952), Brekhman và Phruentov (1954-1957) và Abramov (1953) cho biết nhân sâm korea có tác đụng nâng cao sức đề kháng của động vật đối với tật bệnh tật .
7. Độc tính của nhân sâm hàn quốc :
Kixêlev đã tiêm vào dưới da chuột nhắt 1ml dung dịch nhân sâm chính hãng 20% thấy sau 10-12 giờ chuột chết với trạng thái “mất sắc”. Nhưng cho uống thì độc tính rất ít.
E. Công dụng và liều dùng
nhân sâm giá rẻ là một vị thuốc cổ truyền trong đông y. Các sách cổ thường ghi nhận củ sâm bổ năm tạng (tâm, can, tỳ, phế, thận) yên tinh thần, định hồn phách, làm khỏi sợ hãi, trừ tà khí, sáng mắt, uống lâu nhẹ mình, Tăng tuổi thọ, chữa các chứng đau ruột, dạ dày, nôn mửa.
Cách sử dụng trong nhân dân như sau:
1. cây sâm thái mỏng, cho vào miệng ngậm và nhai từng ít một, nuốt nước hồng sâm và cả bã.
2. Thái mỏng, cho vào ấm hay chén sứ. Thêm một ít uống nước đậy nắp. Đun cách thuỷ, uống nước . Sau đó lại thêm nước hồng sâm và đun cách thuỷ tiếp tục uống, làm như vậy cho đến khi hết mùi vị mới thôi.
Ngày dùng 2-6g.
Theo tài liệu cổ, nhân sâm chính hãng vị ngọt, hơi đắng, tính ôn (lá có vị đắng, hơi ngọt), vào 2 kinh tỳ và phế. Có tác dụng đại bổ nguyên khí, ích huyết sinh tân, định thần, ích trí. sử dụng chữa phế hư sinh ho suyễn, tỳ hư sinh tiết tả, vị hư sinh nôn mửa, bệnh lâu ngày khí hư, sợ hãi, tiêu khát. Những người bệnh có thực tà không dùng được.
Sau đó do các công trình nghiên cứu về nhân sâm korea đặc biệt của Liên Xô cũ, Trung Quốc, nhân sâm chính hãng được tây y công nhận và dùng coi như thuốc tây.
Dược thư Liên Xô xuất bản lần thứ 9 năm 1961 công nhận nhân sâm korea là vị thuốc chính thức trong y học Liên Xô.
Có thể dùng duới dạng thuốc sắc 5 hay 10% với liều 15-30ml một lần, ngày dùng 3 lần, hay dưới dạng cồn giá nhân sâm với liều 15 giọt một lần, ngày uống 3 lần.
Vài đơn thuốc có nhân sâm hàn quốc trong đông y
1. Độc củ sâm thang (đơn thuốc có một vị nhân sâm korea ) chữa cá thể quá suy nhược sau khi mất hồng cầu nhiều, thần kinh suy nhược:
nhân sâm chính hãng 40g. nước sâm 400ml (2 bát) sắc còn 200ml (1 bát), cho uống từng ít một, không kể thời gian. Uống xong cân lưu ý nằm yên.
2. sâm hàn phụ thang chữa những trường hợp mạch suy, kiệt, mồ hôi ra nhiều, chân tay lạnh:
nhân sâm 40g (có thể 20g), chế phụ tử 20g (có thể sử dụng l0g), sinh khương 3 nhát, táo đen 3 quả, nước hồng sâm 3 bát (600ml) sắc còn 200ml (1 bát) chia làm nhiều lần uống trong ngày.
Những vị thuốc sử dụng thay nhân sâm giá rẻ
Trên thị trường hiện nay có nhiều vị dùng lầm với tên nhân sâm . Ngoài các vị được giới thiệu kỹ ở sau như thổ cao cấp ly củ sâm , bô' chính nhân sâm v.v... còn có vị thái tử nhân sâm hay hài nhi nhân sâm được vùng Giang Tô Trung Quốc sử dụng thay nhân sâm korea và cũng có khi đưa bán ở uống nước ta.
Đó là rễ cây PseudosteUaria raphonorrhha (Hemsl). Pax thuộc họ cẩm chướng Caryophyilaceae. Cây này là một loại cây cỏ nhỏ cao 7-15cm, chưa thấy ở nước hồng sâm ta. Thành phần hoá học và tác dụng dược Lý chưa đuợc nghiên cứu. Có người mới phát hiện trong thái tử cây sâm có fructoza.
sử dụng làm thuốc bổ, chữa trẻ con đổ mồ hôi trộm, kém ăn, với liều 8-12g một ngày
0 comments:
Post a Comment